نحوه طراحی فرم در معماری

چرا فرم، زبان فضا است؟ زیرا هرآنچه را که یک معمار در فضا، می‌خواهد بیان کند، به کمک فرم بیان می‌نماید! به همین دلیل است که فرم اهمیت ویژه‌ای در آفرینش یک فضای معماری دارد. در حقیقت فرم، نمود فیزیکی تفکر معمار به حساب می‌آید، پس درک درست از فرم بسیار مهم است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله به طراحی فرم در معماری، اصول طراحی فرم و مسائل مربوط به آن می‌پردازیم. برای این امر ابتدا باید بدانیم که فرم چیست؟
 
 

مفهوم فرم چیست؟

شکل کلی یک بنا یا یک طرح معماری را فرم می‌نامند. در واقع فرم، زبان فضا و زبانی برای انتقال مفهوم فضا به آدمی است. به همین سبب، فرم اهمیت بالایی در آفرینش فضای معماری دارد. فرم تجلی‌بخش هماهنگی عوامل تشکیل‌دهنده اثر هنری است.

در واقع  فرم ممکن است که شکل را در بربگیرد اما محدود به شکل نیست. فرم هر طرح یا بنا، خطوط، سطوح و … پدیدآورنده‌ی فضای آن هستند. این فضاها به دو بخش کلی بیرونی و یا داخلی تقسیم می‌شوند. فرم یک بنا نشان‌دهنده محتوا و تفکر پشت آن طرح است.
 

اصول طراحی فرم

برای بررسی اصول طراحی فرم یا حجم ابتدا بایستی اصول طراحی معماری را بشناسیم. از مهم‌ترین اصول، تعادل، ریتم، وحدت، تناسب و مقیاس و کنتراست و…هستند. یکی از اولین اصول طراحی، تعادل یا هنر استفاده از عناصر در طراحی است. در تعریف ریتم می‌توان گفت که هر عنصر با همان فاصله و شکل تکرار می‌گردد. این نوع از ریتم در فرم‌های معماری مدرن و بناهای اداری و حکومتی طرفدار دارد.

زمانی که ما از عناصر طراحی معماری در کنار هم، به ‌شیوه‌ای بهره ببریم که یک نظم کلی را ایجاد کنند، اصل وحدت را رعایت کرده‌ایم. تناسب و مقیاس یکی‌دیگر از این اصول و مهم‌ترین مفاهیم در ترکیب‌بندی هستند. این دو مفهوم با اصول هندسه و ریاضی سروکار دارند. همچنین منظور از کنتراست، ایجاد تفاوت یا تضاد است. در واقع تکرار و شباهت‌های مکرر در همه زمینه‌ها می‌تواند کسل‌کننده باشد. در این مواقع از اصل کنتراست برای ایجاد جذابیت می‌توان استفاده کرد.
 

 

طراحی فرم در معماری

یک معمار، شکل کلی بیرون بنا یا در واقع، فرم معماری آن را می‌تواند بصورت ساده یا پیچیده طراحی کند. یک فرم معماری، می‌تواند بحث‌برانگیز، زیبا، هیجان‌انگیز و یا دارای سایر ویژگی‌های خاص باشد. در انواع فرم‌های معماری، می‌توان به فرم‌های نامنظم، منظم، فرم‌های نشات گرفته از طبیعت، فرم‌های ترکیبی نامنظم و منظم و …اشاره نمود. خلق فرم در معماری ارتباط مستقیم با طرز تفکر، فرهنگ و اعتقاد دارد. همچنین از عوامل تأثیرگذار در آفرینش فرم معماری، عوامل اقتصادی، عملکردي، اجتماعی، محیطی، اقليمي و ايستايي است و از عناصر تشکیل‌دهنده ی آن به نقطه، خط، سطح و حجم می‌توان اشاره کرد.

از اصلی‌ترین موضوعاتی که در هر طراحی مطرح می‌شود، مرحله تصورکردن و ساخت فرم معماری است. انتخاب و ساخت یک فرم در معماری نهایی‌ترین و مهم‌ترین تصمیم یک معمار محسوب می‌شود. دقت و توجه معمار در انتخاب فرم، در درک بهتر معماری توسط مخاطب، همواره نقش مثبتی دارد.

بعضا” یک معمار برای آفرینش یک اثر معماری، از عوامل گوناگونی نظیر ابهام، پارادوکس، استعاره و تاریخ گرایی برای خلق فرم مطلوب استفاده می‌کند. ویژگی اصلی هر معماری ایجاد فضا برای زندگی انسان است و درک هر‌فضا با توجه به فرهنگ هر منطقه، می‌تواند متفاوت باشد. در واقع فرم‌ها هستند که این فضاها را تشکیل می‌دهند.
 

انواع فرم معماری

از فرم‌های معماری می‌توان به فرم مرکزی، فرم شعاعی، فرم شبکه‌ای، فرم خطی و فرم مجموعه‌ای اشاره نمود. در ادامه به بررسی مختصر این فرم‌ها می‌پردازیم. در فرم مرکزی، برتری بصری عنصری که در مرکز مجموعه قرار دارد، شرط ضروری مرکزی بودن است. بناهای دارای فرم شعاعی، از بازوهایی که از یک هسته مرکزی به سمت بیرون آمده، تشکیل شده‌اند. فرم‌های شبکه‌ای که عمدتا ماهیت منظم دارند، از تقاطع خطوط موازی به دست می‌آید. فرم خطی نتیجه اتصال عناصری در یک مسیر است. فرم‌های خطی در معماری  قدرت و انعطاف بالایی دارند. در نهایت فرم‌های مجموعه‌ای، نظم هندسی فرم‌های مرکزی را ندارند اما انعطاف‌پذیر هستند و فرم‌های دیگر را درون خود می‌پذیرد.
 

ارتباط فرم و عملکرد

با وجود اینکه، شناخت عملکرد قبل از ایجاد فرم اتفاق می‌افتد، اما این دو مفهوم کاملا در ارتباط با هم پیش می‌روند. در واقع در فرایند طراحی، فرم و عملکرد همگام با همدیگر مشارکت می‌کنند. همواره خلق فرم در انطباق با عملکرد پروژه انجام می‌شود.

ایجاد فضاهای مطلوب در معماری در قدم اول، نیازمند توجه ویژه به فرم، عملکرد و همچنین ارتباط میان این دو مفهوم است. عملکرد و فرم در نهایت بایستی پاسخگو نیازهای کاربران و اهداف پروژه باشد. می‌توان گفت که در معماری به منظور دستیابی به عملکرد درست، باید از توجه به فرم شروع کنیم. عناصر فرم و فضا، واقعیت وجودی معماری را تشکیل می‌دهند.
 

 

اهمیت خلاقیت در فرم

اصول طراحی فرم از اهمیت ویژه‌ای در معماری برخوردار است اما استفاده صرف از این اصول همیشه مفید نیست و سبب ایجاد طرح‌های بی‌‌روح و خشک می‌شود. خلاقیت و انعطاف می‌تواند با این اصول ترکیب شده و جذابیت طرح را دوچندان کند. امروزه معماران با خلاقیت و شخصی‌سازی طراحی، می‌توانند به فرم‌های مناسب برسند.

یک طرح موفق، علاوه بر توجه به اصول معماری، باید به نیازهای کاربران خود نیز اهمیت دهد و همچنین از خلاقیت استفاده کند. این خلاقیت ممکن است شامل ایده‌گرفتن نیز بشود. برای مثال، طبیعت جذابیت وشگفتی‌های بسیاری برای الهام‌گرفتن دارد. الهام از طبیعت در فرم معماری، در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته‌است. همچنین می‌توان بدن انسان را نیز یکی از منابع ایده و الهام فرم معماری نام برد. از بررسی بدن انسان و حالات آن مانند انعطاف‌پذیری، می‌توان در خلق فرم معماری استفاده نمود.
 

از کانسپت تا فرم

معمار برای خلق یک فضای زیبا، نیاز به کانسپت دارد. در اغلب موارد، معماری، از کانسپت‌ها و ایده‌ها آغاز و در نهایت به صورت یک فرم بیان می‌گردد. پرچالش‌ترین قسمت طراحی معماری تبدیل کانسپت و ایده به فرم است. معماری فرآیندی است که از فرم‌های هندسی به یک فضای قابل لمس می‌رسد. بنابراین تا زمانی که یک معمار درک درستی از فرم نداشته باشد، نمی‌تواند یک طرح را اجرایی نماید.

همه‌ی اشیای اطراف ما سه بعد دارند و نقطه، جزء مهم همه‌ی فرم‌های اطراف ما است. نقطه با حرکت خط را به وجود می‌آورد و وقتی خط در خلاف جهت خود حرکت می‌کند، سطح خلق می‌شود و همچنین از جابه جایی سطح، حجم سه‌بعدی به وجود می‌آید.

عناصر تشکیل‌دهنده‌ی فرم، نقطه، خط، سطح و حجم هستند. پس همه‌ی فرم‌های معماری در واقع سه‌بعدی‌اند. همچنین معماران برای درک بهتر فرم معماری، از ترسیم پرسپکتیو استفاده می‌کنند. روند طراحی فرم معماری از اتود اولیه شروع و نهایتا به طرح نهایی می‌رسد.

مخاطب با دیدن هر اثر معماری یا فرم دچار احساسات مخفی یا آشکار می‌گردد. ارتباط فرم‌ها از لحاظ ترکیب‌بندی موجب ایجاد فرمی نامرئی می‌گردد که در هر ترکیب‌بندی متفاوت است و به تناسب آن تأثیری را که بر انسان می‌گذارد نیز فرق دارد.

این‌ مساله تأثیرات مختلفی بر احساسات انسان می‌گذارد. احساساتی از قبیل، احساس یکنواختی، احساس خستگی، آرامش و یا احساس هیجان و شور و…این‌ها همان احساسات پنهانی هستند که از دیدن یک اثر معماری یا هر شکل و فرمی در کنار یکدیگر به مخاطب دست می‌دهد. درواقع احساسات ما به نوع فرم استفاده شده در آن مربوط است.
 

 

مراحل خلق فرم در معماری

طراحی معماری در واقع یک فرآیند است که از تفکر شروع و به یک فرم یا محصول ختم می‌گردد. اولین مرحله از طراحی فرم معماری، کسب اطلاعات در خصوص طرح، شناخت شرایط احتمالی و یافتن راه حل آن است. طراح باید شرایط موجود را بررسی و سپس اطلاعات مربوطه را جمع‌آوری نماید.

بعد از مرحله شناخت، معمار کانسپت و ایده خود را مطرح می‌کند. مهم‌ترین و پرچالش‌ترین قسمت یک طراحی تبدیل کانسپت به فرم است. خلق فرم از وظایف مهم معمار به حساب می‌آید. این خلق فرم می‌تواند مفهومی یا فرمی باشد. معمار به مدل ذهنی‌ای که براساس عملکرد بوجود آمده، فرم می‌بخشد. فرم در معماری یکی از عوامل زیبایی طرح به شمار می‌رود و نقش بسزایی در طراحی دارد. تحلیل فرم در معماری به بنا روح می‌بخشد.

به طور خلاصه روند یک طراحی مناسب ابتدا با شناخت، سپس با ایده‌پردازی و کانسپت شروع می‌شود. در ادامه محدودیت ها و نیازهای طرح، مطرح است. پس از آن نوبت به برنامه‌ریزی طرح می‌رسد. برنامه ریزی درست می‌تواند در شکل گیری فرم، ابعاد و اندازه‌ها و حتی حجم طرح کمک نماید.

فرم‌های معماری معاصر، توسط تکنیک‌های مختلفی طراحی و خلق شده‌اند. با پیشرفت تکنولوژی و رواج شبیه‌سازی رایانه‌ای در معماری این امر محقق شده‌است. اغلب این فرم‌های معماری معاصر به شکل خاصی در می‌آیند. استفاده از تکنیک‌های طراحی دیجیتال، خلق فرم‌های معماری را متحول کرده‌است.
 

سخن پایانی بن رو کالج

فرم یکی از جنبه‌های اساسی در خلق یک معماری است. در واقع از مهم‌ترین وظیفه‌های یک معمار، می‌توان به آفرینش فرم اشاره کرد. به این دلیل، طراحی فرم در معماری و همچنین اصول طراحی فرم همواره دارای اهمیت ویژه بوده‌است و اما بن رو کالج یک مرجع مناسب برای آموزش معماران در زمینه‌های مختلف به شمار می‌رود. برای شرکت در وبینار مربوطه به طراحی فرم روی لینک کلیک کنید.